Filosofie op de radio door Jenny Slatman
De hier vertaalde tekst bestaat uit zeven korte voordrachten die zijn opgenomen voor de radio tijdens het wekelijkse programma Heure de culture Française in de periode oktober-november 1948.
Op de zaterdagen was dit programma gewijd aan nieuwe ontwikkelingen binnen het denken. Anderen die aan dit programma hebben meegedaan, spraken met name over psychologie en psychoanalyse.
Drie jaar na de publicatie van zijn grote werk Fenomenologie van de waarneming wordt Merleau-Ponty hier in de gelegenheid gesteld de hoofdlijnen van zijn denken uit te leggen aan een groot publiek.
Zonder te vervallen in ingewikkeld filosofisch jargon, maar ook zonder populariserend taalgebruik weet hij de luisteraar (en nu ook lezer) mee te voeren in het hart van de problematiek van de fenomenologie: verblind door een eenzijdig geloof in rationaliteit, hebben we het inzicht in onze alledaagse leefwereld, die ogenschijnlijk zo vanzelfsprekend is, verloren.
Meer dan vijftig jaar na de uitzending van deze lezingen behouden ze nog steeds hun actualiteit.
De fenomenologie van de waarneming, die het menselijke bestaan articuleert vanuit een lichamelijke betrokkenheid tot de wereld en tot anderen, (Zie de inleiding van Stéphanie Ménasé bij de Franse uitgave) maakt duidelijk dat er zowel in de wetenschap ais in de politiek en in de liefde geen eenduidige en laatste antwoorden bestaan.
Ook ons wereldbeeld wordt dikwijls gedomineerd door eenzijdige visies en keuzes en door een 'of dit, of dat' mentaliteit.
Hier hoeven we maar te denken aan de patstellingen tussen liberalisme en socialisme of aan de tegenstelling tussen economische en ecologische belangen.
De fenomenologie toont ons de relativiteit van de verschillende keuzes en nodigt ons uit om de dubbelzinnigheden van het leven onder ogen te zien.
Op Hegeliaanse wijze stelt Merleau-Ponty dat een enkele en eenzijdige keuze of bewering slechts een halve waarheid is en een verraad aan de rede impliceert, omdat het juist eigen aan de rede is zichzelf steeds tegen te spreken.
Voor hem is het werk van Cézanne een goed voorbeeld van een poging recht te doen aan de hele waarheid van ons dubbelzinnige bestaan.
Dit vinden we in het op het eerste gezicht raadselachtige citaat waarmee Merleau-Ponty zijn lezingen besluit.
Cézanne zag het als zijn taak van het Impressionisme iets te maken dat net zo solide is ais de kunst van de musea.
Hiermee bedoelt hij dat hij op zoek was naar een manier van schilderen die zowel het vluchtige en vervliegende karaktervan subjectief zintuiglijke indrukken ais ook het standvastige van het objectief representerende denken tot uitdrukking kan brengen.
Hij zoekt zo naar de gecompliceerde derde weg tussen Impressionisme en Realisme.
De fenomenologie, die breekt met de eenzijdigheid (en rechtlijnigheid) van de natuurlijke instelling, wil uiteindelijk niets anders dan het vinden van een 'midden' tussen allerlei tegenstellingen.
Omdat de natuurlijke instelling voor ons de meest 'natuurlijke' is, omdat wij daar steeds weer in vervallen, blijft het noodzakelijk telkens weer opnieuw op te roepen tot een tegennatuurlijke instelling en tot de terugkeer naar de zaken zelf.